Retratos y memoria histórica de falanxistas galegos.
En Galiza, los crímenes de dos falanxistas siguen sendo unas grandes eivas na recuperación de la memoria histórica. Non foron vítimas, senón verdugos que ejecutaron a represión e construyeron el Estado franquista. Aínda que se foi recuperando a dignidade das vítimas, a memoria dos represores sigue no silencio. A historiografía centrouse nas vítimas, deixando fóra os autores dos asasinatos extraxudiciais, os "paseos" y otras formas de violencia paralegal. Escuadrones falanxistas y patrullas de la Garda Civil desencadearon el terror en la retagarda galega, con detenciones, extorsiones, violaciones y abusos de poder.
A posguerra estivo marcada pola miseria, o estraperlo e corrupción, mentres os falanxistas y dereitistas se benefician do réxime. Coa chegada da democracia, os represores non renderon contas, ea sociedade optou por esquecer antes que perdoar. Este libro procura e documenta la responsabilidad de los falanxistas en la desapiadada represión, identificando y explorando su papel en la construcción del franquismo. A través de biografías e investigaciones, saca á luz a historia incómoda dos vitimarios, cuxas acciones deixaron una pegada profunda na sociedade galega e española. Una necesaria reflexión sobre un pasado que aún agarda ser comprendido na súa totalidade.
Índice
1. Os protagonistas esquecidos da represión...................................7
2. A aparición do fascio en España.................................................10
3. O papel da Garda Civil na represión extraxudicial....................25
4. A Falange galega da posguerra....................................................31
5. Juan Barba Luís, un falanxista exemplar. Ou un exemplar defalanxista?...45
6. Daniel Buhígas Olavarrieta: “...polas súas numerosas inmoralidades”...67
7. A Falange pontevedresa, os seus xerarcas, o racionamento eo
contrabando con Portugal. Quen di a verdade?................................77
8. “Quen me acusa a min?”................................................................84
9. Jesús Louzán Giráldez: “Recibín moitas denuncias contra ti” .......90
10. Eduardo Villar Lago: “...se é posible destíneseme á División Azul”...95
11. José Antonio Autrán y Flores de Losada: “…prestando servizos
que non debe enumerar na solicitud”. ........................................96
12. Os falanxistas Antonio, Pascual e Senén Rosón Pérez: “...as
ordes e os partes de determinadas execucións”................................98
12.1 O forte compromiso falanxista de Antonio Rosón Pérez,
presidente da Pre Autonomía galega e primeiro presidente
do Parlamento Autonómico de Galicia................................98
12.2. Información instruída para esclarecer a aptitude e
actuación das xerarquías provinciais luguesas con ocasión
dos incidentes ocorridos después de la designación de
Procuradores a Cortes (noviembre de 1942) ......................110
12.3. Pascual Rosón Pérez: “...o propio Sr. Rosón desafiou
de morte ao declarante” .................................................120
7
GOLPISTAS E REPRESORES
13. Vicente Castro Dans: “...non é, cal afirma, fundador da
Falange de Lugo” .................................................................131
14. Leopoldo Eyré López: “O camarada Eiré que é dos máis
antigos desta Falange local..................................................135
15. Mario González Zaera: “...encubríndose baixo a sublime
camisa azul, aterrorizaron á comarca” ........................................137
16. Camilo Rodríguez López: “...en actitude resolta interpúxose
para defender ás presuntas vítimas dos atracadores” .................145
17. O fascismo coruñés: entre a realidade ea ficción.....................147
18. “Así eran os vermellos!!!”: Nicolás Pardo Armas Pasiego
e Cubano....................................................................................149
19. Un caso de corrupción falanxista en Muxía: Jesús Puertas
Lastres ..................158
20. Algúns pistoleiros da Falange coruñesa ................................ 163
20.1 .
20.3. Gerardo Fernández García: “...quizais cun pasado incómodo” ..167
21. Juan Canalejo Castells: “Precursor do Glorioso Movemento, Mestre en doutrina Nacional-Sindicalista e condutor de mocidades” ...169
22. Federico Albillo Pan: “...prestando servizos como falanxista que é á beira das forzas do Exército desde os primeiros momentos” .................................................................................173 23. Pedro de Alcántara e García Hernández: “...foi conducido para ser fusilado”.................................................................175
8
24. Manuel Amor Canosa: “Foi un dos organizadores principais da Unión de soldados nacional-sindicalista nos cuarteis da Coruña” ..................................................................179
25. Luís Antón Rodríguez: “...distribuíu na Coruña o libro 'Historia de la Cruzada Española'”......¡.......181
26. Santos Arenas Aller: “O dilema é este: ou Monarquía ou República”...................................................................183
27. Juan Arias Martínez: “...todo un exemplo de dedicación ao Estado franquista” .................................................................186
28. Manuel Blanco Abella Chete Blanco: “Posúe bo espírito e plena identificación”.................................................188
29. Manuel Blanco Suárez O Lexionario: “...non entregar uns libros... que eles consideraron de propaganda marxista”............191
30. Carlos Boado de la Parte: “...prestando servizos de armas
en colaboración coa Garda Civil”.................................194
31. Raúl Boo Franco: “...propúxolle que se encargase da xestión
do novo sindicato falanxista, cousa que o vello sindicalista
Villaverde declinou” .................................................................197
32. Narciso Corral Ocampo: “...unha serie de cargos monstruosos
contra o Xefe Local e Alcalde Narciso Corral Ocampo” ...........199
33. Feliciano Crespo Bello: “...dirixiu o quincenario falanxista
'Era Azul'”..................................................................................202
34. Manuel Doval Lemat Coté e O Pandereiteiro: “...foi condenado
por un tribunal guerrilleiro, en ausencia, á pena de morte”........204
35. José Durán Martínez: “Durante o ritmo que estivo no Cuartel,
por ser elemento de confianza, desempeñou postos de máxima
responsabilidade”................................................................206
36. Carlos Folla Fernández: “Voluntario desde o primeiro día...,
prestou servizos de confianza”..................................208
37. Eduardo Garrone de Cristófaris: “Trátase de tres marxistas
exaltados, cuxa presencia en Bréns constitúe un perigo” ..........212
9
38. Francisco Fuentes Otero: “...puxéronlle o alcume de, “O Tolo”,
pois constantemente entoaba sen parar himnos e marchas
militares”..................................................................................217
39. José Fuentes Otero: “...actuou como auxiliar da Garda Civil
nas milicias de primeira liña, as de choque”..................219
40. Francisco Hervada García-Sampedro Pancho Hervada:
“...estivo en posesión da medalla militar colectiva das 'forzas
liberadoras de Oviedo'”................................................................221
41. Francisco Jiménez de Llano Pepe Botella: “A mediados de
febrero de 1936, Francisco Jiménez participou nos mitins
celebrados pola CEDA en Cee e Fisterra”.................................223
42. José Laciana González: “Toma parte na pacificación
da provincia.”.................................................................227
43. Cristian Van Limburgh Anguita: “...prestando voluntariamente
os servizos que lle foron encomendados, moitos deles de armas” ..231
44. Manuel López Sendón: “O seu temperamento revolucionario
proporcionoulle a alta honra de sufrir prisión con José Antonio” .....236
45. Sergio Peñamaría de Llano: “Na súa condición de fiscal xefe...
actuou en... consellos de guerra sumarísimos que levantaron á morte,
ou ao presidio, a numerosos individuos”.................................239
46. José Pérez Ardá: “…nunca pretendon que una corporación
falanxista viñese, ao seis ou sete anos da iniciación do
Movemento, a facer unha depuración que xa hai moito
tempo que se fixo” .........................................................242
47. Luís Pier Pasarón: “De ideoloxía dereitista e afiliado a
Falange Española en Noia”.................................................245
48. Luís Poncet González: “...integrado na Milicia Nacional de
Falange Española, na Bandeira de Segunda Liña, nos
chamados 'Caballeros de La Coruña'” .................................247
49. Carlos Ramón Ballesteros: “...estivo preso varios días no
cárcere de Corcubión” ................................................................249
10
50. Francisco Ramón Ballesteros: “Eu era falanxista e cría na
pureza das cousas”................................................................251
51. Rafael Rodríguez Ibars: “...que tivese coidado a declarante co
que falase porque o mesmo se podía dar 'un paseo' a un home
que a unha muller”................................................................253
52. Antonio Salgado Torres: “...co obxectivo de servir de enlaces
entre os mandos no exterior e os encarcerados”.........................255
53. Enrique Salgado Torres: “...participou primeiro no control
da retagarda colaborando coas forzas da orde sublevadas”........257
54. José Salgado Torres: “...foi un dos fundadores do SEU”............262
55. Rafael Salgado Torres: “...se incorpora voluntariamente ás
primeiras forzas cooperando coas mesmas á pacificación da
capital e vilas da provincia”...................................................264
56. Gerardo Salvador e Merino: “...foi acusado de pertencer á
masonería” .................................................................................270
57. Jesús Taboada Roca: “...prestou servizos de armas nas Milicias
Locais e en colaboración coa Garda Civil” ................................272
58. José Trillo Rodríguez: “Magnífico camarada, de irreprochable
executoria ” falanxista” ................................................................275
59. Guillermo del Valle Ordieres: “...presentouse no Cuartel
da Garda Civil a ofrecer os seus servizos, cooperando
coas forzas deste Posto”...................................................278
60. José María Velasco Calvo Chemari: “...indisciplinado e amoral”.... 282
61. Arcadio Vilela Garate: “un falanxista executado pola guerrilla
antifranquista”..................................................................284
62. José Rodríguez Castaño: “enfrontamento co xuíz
de instrución de Padrón”..................................................287
63. Enfrontamentos entre falanxistas ourensáns................................294
63.1. César Calafate Vidal: “...probas que demostran
evidentemente a traizón, a maldade ea infamiadeste
suxeito” .................................................................................294
11
63.2. Neoterio Antón Ortiz: “...xa que a súa moralidade,
despois do manifestado polos rumores que circulan
respecto del, non é nada honorable” .................................294
64. Manuel Garro Quiroga: “...pola comisión de faltas graves
cometidas no exercicio do seu cargo”.................................300
65. Tomás Gil: “O resto dos departamentos non renden e
limítanse a seguir o seu cargo” rutineiramente por falta dunha
cabeza reitora e orientada”................................................303
66. Venancio Méndez Feijóo: “...presta ao Exército un servizo
reservado de carácter patriótico” .................................305
67. Ramón Salgado Álvarez: “...destacándose en todo momento
pola súa actuación falanxista e prestando á Organización
valiosísimos servizos” .................................................308
68. José Vázquez Salgado: “.forma parte na Centuria Caballerosde la Muerte".310
69. Breves recensiones dalgúns falanxistas galegos, participantes
ou non na represión franquista.....312
69.01. Daniel Aler Martínez-Tenreiro: “...apareceu entre os
doantes para a defensa da Patria, dos sublevados, co
total da súa paga de soldado”..................................312
69.02. Germán Álvarez de Sotomayor e Castro: “Relatos
apaixonados dun tempo de guerra”................................313
69.03. Carlos Bárcena de Castro: “...colaborou intensamente
con eles no sometemento das localidades de...” ................314
69.04. Felipe Bárcena de Castro: “...lembráronlle moi
seguramente que un empregado do Banco non debe
meterse en política”................................................................315
69.05. José Brañas Mahía: “...por loitar con armas contra os
esquerdistas máis significados”................................................316
69.06. Pedro Carrasco Verde: “O citada camarada é de
carácter intrigante”.....................................................319
12
69.07. Antonio Conde Pascual: “...foi proposto dentro dunha
terna para delegado Provincial de Auxilio Social, de
Pontevedra”................................................................320
69.08. Benito Dans Lorenzo: “...foi encarcerado durante o
goberno da Fronte Popular pola súa condición de militante
de primeira liña, das de choque, de Falange Española”...321
69.09. Gonzalo Docampo Mendía: “En noviembre de 1939
participou no trasladado aos ombreiros dos restos
fúnebres de José Antonio Primo de Rivera” .................322
69.10. Santiago Domínguez Salgado: “Axiña que saíron
os militares sublevados á rúa na Coruña, Santiago
Domínguez 'prestou servizos de armas'” ........................323
69.11. Luís Fernández Ayala: “De ideoloxía marcadamente
dereitista” .........................................................................324
69.12. Jaime Fernández López: “...era de Renovación
Española” .........................................................................325
69.13. Enrique Fernández-Mosquera e Loureiro: “...foi un dos
asistentes ao 'vibrante discurso' dado polo xeneral
Millán Astray na Coruña” .................................................326
69.14. Ginés Fernández Sierra: “...encerrado monja Batallón
de Traballadores durante seis meses... polo 'Estraperlo
de Baralla'” .................................................................326
69.15. Aurelio Folgueira Folgueira: “...demostrando un
gran entusiasmo pola Causa Nacional”................................327
69.16. Arturo Franco Señarís: “...pertenceu á segunda e
á décimo cuarta Centuria falanxista” ................................328
69.17. Antonio García-Díaz Ramírez: “...un posto que sen
traballo apenas vén solucionar a su situación económica” ..330
69.18. Enrique García Grande: “...militante de primeira liña
desde 1934”................................................................331
69.19. Jesús García Siso: “...foi tenente alcalde e despois en
marzo de 1962, alcalde de Lugo” ................................332
13
69.20. Manuel Gasalla Vales: “Pertenceu ao partido
galeguista de esquerdas” ................................................333
69.21. José González González: “...camisa vieja,
ex combatiente voluntario” ................................................335
69.22. Darío González Jáuregui: “Agora quere ser Alcalde” .....336
69.23. José María Guerra Asorey: “...foi nomeado, nunha
solución transitoria, delegado Provincial de Sindicatos”...337
69.24. Ramón Lago Olano: “...foi encarcerado nalgunhas
ocasiones”................................................................................338
69.25. Luís Legaz Lacamba: “...estivo sete lexislaturas nas
Cortes” .................................................................................338
69.26. Alberto Leira Varela: “Camisa Vella, combatiente
voluntario durante toda una campaña” ................................340
69.27. Manuel Lobato Lobato: “...participou en reuniones
secretas cos chamados 'Xefes da Actualidade'”................340
69.28. Antonio López Prado: “...ingresou na Falange en 1934”...341
69.29. Leandro López Soto: “...foi expulsado de Falange por
'indesexable'” ................................................................343
69.30. José Maciñeira Lago: “En 1940 foi nomeado Xefe
Local do Movemento en Mañón” ................................344
69.31. Miguel Martínez Romero: “...foi un falanxista coruñés
pertencente á Vella Garda”.................................................344
69.32. José Méndez Dopico: “...estivo encadrado nas
milicias de Segunda Liña” ................................................345
69.33. José Morais Rodríguez: “En 1936 foi elixido presidente
provincial das Xuntas Españolas”.................................346
69.34. Lorenzo Moreno Alfeirán: “Actuou ao principio do
Movemento en Milicia Española” ................................347
69.35. Salvador Mosteyrín Pequeño: “...participou no asalto á
sede sindical da UGT de Cee” ........................................349
14
69.36. Antonio Naya Veira: “...participou nas milicias falanxistas
de primeira liña e por tanto na represión da retagarda” .....349
69.37. Enrique Novoa Fernández: “Realizou a favor da causa
Nacional varios servizos” ................................................350
69.38. Eduardo Núñez Mungueira: “...desprestixio polas súas
frecuentes orxías e escasa solvencia moral” .................351
69.39. Rafael Osende: “...de continuar este sacerdote na súa
inimiga contra Falange”...................................351
69.40. Gumersindo Ouro Vázquez: “...foi un xefe das Milicias
falanxistas que participou na 'limpeza, pacificación
e control'” ........................................................................353
69.41. Eliseo Pallarés López: “...prestou servizos coas forzas
armadas de Falange en colaboración coa Garda Civil
'pacificando'”................................................................353
69.42. Luís Pedreira Cores: “...interveu en actos de forza e
propaganda” .................................................................354
69.43. Vicente Rey Vázquez: “Desde a fundación da Falange
de Dodro, solicitou o seu ingreso na mesma”..................354
69.44. Miguel de los Santos Reyero Gijón: “...se estamos en
Falange non é por descoñecemento doutras ideas
políticas” ..........................................................356
69.45. Antonio Riestra del Moral: “...incorporouse como
voluntario ás forzas galegas que operaban en Asturias”.... 359
69.46.Antonio Rodicio Casar: “...presentouse voluntario
pasando a prestar servicios á Policía de Axente Auxiliar”.. 361
69.47. Manuel Rodríguez Bermello: “...despregou gran
actividade falanxista antes do Movemento” ....................362
69.48. José Rodríguez Rivera O Lugués: “Este home faleceu o
15 de novembro de 1944 en Campolongo 'en acto de
servizo'”.................................................................................362
69.49. Carlos Ruíz del Castillo e Catalán de Ocón: “Está
considerado como un gran patriota” ................................363
15
69.50. Aurelio Saa de Puga: “...antes do Glorioso Movimiento
Nacional, era de CEDA”.................................................365
69.51. Rodrigo Santos González: “...incorporouse voluntario
ao fronte de guerra” .........................................................366
69.52. Juan Antonio Seisdedos: “Sempre foi de ideoloxía
esquerdista”...................................................................366
69.53. Guillermo Togores e Díaz del Río: “...expediu
numerosos informes sobre individuos non afectos ao
Movemento, por ejemplo, cando certificou sobre
Antonio Fraguas”.................................................................368
69.54. Eugenio Tojo Rilo: “...foi nomeado polo conselleiro
Nacional, Daniel Buhigas, xefe de Escuadra” .................369
69.55. Bernardo Vidal Verdes: “...ao producirse o golpe de
Estado franquista 'foi dos primeiros en botarse á rúa coa
Garda Civil, cooperando na toma da emisora local'” ......369
69.56. Eduardo Vila Fano: “.pretende influír na política local despois do Movemento”.370
Epílogo................................................................................................372
Índice onomástico .................................................................................393
Fontes históricas.................................................................................393
Luís Lamela foi o primeiro en acceder á documentación militar da represión en Galiza eo primeiro que publicou a documentación dun consello de guerra: o de Pepe Miñones; tamén os de Foucellas, Alexandre Bóveda o las autoridades da Coruña. Foi asesor do Proxecto Inter-universitario As vítimas, os nomes... e miembro de la Comisión Municipal de Aplicación da Memoria Histórica, do concello herculino, para a retirada da simboloxía franquista, e do grupo de trabajo da Memoria Democrática. No 2006 recibiu o Faro Nerio pola actividade de recuperación da Memoria Histórica e ser o “pioneiro na restauración histórica da memoria do franquismo...”, actividade iniciada en 1987, eo Premio de honra Radio Nordés-Cadena SER 2011, pola súa achega á Memoria Histórica galega, e tamén o de Investigación e divulgación histórica, da Fundación Luís Tilve
Editorial: Laiovento 03-2025
Idioma: Galego
Páxinas: 404
ENSAIO
GUERRACIVIL